Aspartam – właściwości, zastosowania i bezpieczeństwo

Aspartam, oznaczony kodem E951, to jeden z najpopularniejszych słodzików w produktach typu „light” i „zero”. Mimo że od lat jest zatwierdzony przez światowe organizacje zdrowotne, jego bezpieczeństwo wciąż budzi wątpliwości, zwłaszcza po niedawnych doniesieniach medialnych. Wyjaśniamy, czy faktycznie jest się czego obawiać i co na ten temat mówią badania naukowe.

Czym dokładnie jest aspartam?

Aspartam, znany z etykiet jako E951, to jeden z najpopularniejszych syntetycznych słodzików. Chemicznie jest to ester metylowy dipeptydu, którego cząsteczka składa się z dwóch aminokwasów: kwasu asparaginowego i fenyloalaniny – naturalnych budulców białek.

Ze względu na swoje właściwości, aspartam jest często stosowany jako zamiennik cukru (sacharozy), obok innych substancji słodzących, takich jak acesulfam-K, sacharyna czy sukraloza. Jego obecność w żywności budzi kontrowersje, dlatego ma zarówno zwolenników, jak i przeciwników. Znajdziesz go przede wszystkim w produktach niskokalorycznych, napojach i gumach do żucia.

Właściwości aspartamu

Najważniejszą cechą aspartamu jest jego intensywna słodycz. Jest on blisko 200 razy słodszy od tradycyjnego cukru, co pozwala na użycie go w minimalnych ilościach do osiągnięcia pożądanego smaku. Właśnie dlatego produkty z jego dodatkiem mają znikomą wartość kaloryczną, co stanowi o jego popularności w przemyśle spożywczym.

Aspartam ma jednak swoje ograniczenia: jest substancją chemicznie niestabilną. 

Traci słodycz pod wpływem wysokiej temperatury, co wyklucza go z zastosowania w wypiekach, a także jest wrażliwy na skrajne pH. Po spożyciu rozkłada się w przewodzie pokarmowym na trzy składniki:

• kwas asparaginowy (ok. 40%), 
• fenyloalaninę (ok. 50%),
• metanol (ok. 10%), które organizm bez problemu metabolizuje.

Stanowisko agencji i dopuszczalne dzienne spożycie (ADI)

Aspartam jest jedną z najlepiej przebadanych substancji dodawanych do żywności. Został zatwierdzony do użytku w ponad 90 krajach. Jego bezpieczeństwo od dekad potwierdzają kluczowe organizacje, takie jak Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) oraz Wspólny Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności (JECFA).*

Na podstawie kompleksowej oceny badań naukowych dla aspartamu określono tzw. dopuszczalne dzienne spożycie (ADI) na poziomie 40 mg na kilogram masy ciała na 

dobę. W praktyce oznacza to, że osoba ważąca 70 kg musiałaby każdego dnia wypić od 9 do 14 puszek napoju dietetycznego (w zależności od zawartości słodzika), aby przekroczyć bezpieczną dawkę.

Co oznaczają ostatnie doniesienia o rakotwórczości?

Wątpliwości wokół aspartamu nasiliły się w lipcu 2023 roku, gdy Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) zaklasyfikowała go do grupy 2B, czyli substancji „możliwie rakotwórczych dla ludzi”. Klasyfikacja ta opiera się na „ograniczonych dowodach” na rakotwórczość u ludzi, dotyczących konkretnie raka wątrobowokomórkowego. IARC podkreśla, że jej zadaniem jest identyfikacja potencjalnego zagrożenia, a nie ocena ryzyka w rzeczywistym spożyciu.

W tym samym czasie niezależnej oceny dokonał komitet JECFA, który zajmuje się oceną ryzyka. Eksperci JECFA stwierdzili, że nie ma wystarczająco przekonujących dowodów na negatywne skutki spożycia aspartamu i podtrzymali swoje stanowisko, że spożycie go w ramach ustalonego limitu ADI (40 mg/kg masy ciała) jest w pełni bezpieczne. Stanowisko to podziela również Minister Zdrowia w Polsce.*

Kto naprawdę powinien unikać aspartamu?

Jedyną grupą, dla której aspartam jest bezwzględnie przeciwwskazany, są osoby chore na fenyloketonurię (PKU). To rzadka choroba genetyczna, która uniemożliwia prawidłowy metabolizm fenyloalaniny – aminokwasu będącego składnikiem aspartamu. Z tego powodu każdy produkt zawierający ten słodzik musi być opatrzony ostrzeżeniem: „zawiera źródło fenyloalaniny”. Dla pozostałych osób, które nie cierpią na tę chorobę, aspartam spożywany w umiarkowanych ilościach jest uznawany za bezpieczny składnik diety.

Zastosowanie aspartamu w przemyśle spożywczym

Swoją popularność aspartam zawdzięcza intensywnej słodyczy i niskiej kaloryczności. Najczęściej można go znaleźć w produktach typu „light” lub „zero cukru”, takich jak:

• napoje gazowane i niegazowane,
• wody smakowe,
• napoje izotoniczne,
• gumy do żucia,
• rozpuszczalne kakao,
• drażetki odświeżające oddech,
• słodzone produkty mleczne (np. jogurty, desery).

Przemysł farmaceutyczny również wykorzystuje aspartam, dodając go do niektórych leków – na przykład tabletek musujących i syropów – aby zamaskować nieprzyjemny smak substancji czynnych.

Aspartam a cukrzyca: korzyści i ryzyka

Dla osób z cukrzycą aspartam stanowi bezpieczną alternatywę dla cukru, ponieważ nie wpływa na poziom glukozy we krwi. Dzięki niemu mogą one cieszyć się słodkim smakiem bez ryzyka wahań glikemii czy dostarczania dodatkowych kalorii, co znacząco ułatwia kontrolę masy ciała.

Umożliwia to osobom z cukrzycą typu 1 i 2 włączenie do diety produktów słodzonych aspartamem, co nie tylko poprawia komfort ich życia, ale także ułatwia trzymanie się zaleceń żywieniowych. Jedyne przeciwwskazanie dotyczy diabetyków, którzy jednocześnie cierpią na fenyloketonurię.

Maczfit

Maczfit to jeden z liderów w branży cateringu dietetycznego w Polsce. Nad posiłkami pracuje zespół wykwalifikowanych dietetyków i kucharzy, a certyfikaty i wyróżnienia potwierdzają jakość usługi. Naszą misją jest zmiana nawyków żywieniowych Polaków, co staramy się osiągnąć również poprzez publikowane przez nas treści.