Spis treści
W trakcie ciąży w organizmie kobiety zachodzą zmiany, w wyniku których zapotrzebowanie na wiele składników pokarmowych jest wyższe. Niedobór niektórych składników odżywczych zwiększa ryzyko rozwoju schorzeń, które mogą mieć niekorzystny wpływ na zdrowie matki i dziecka. Jednym z często występujących u kobiet w ciąży problemów jest niedokrwistość, czyli anemia, wynikająca najczęściej z niedoboru żelaza. Z tego tekstu dowiesz się między innymi, jak wygląda leczenie anemii u kobiet ciężarnych i które produkty wprowadzić do diety w czasie ciąży, aby uzupełnić niedobory żelaza. Zapraszamy do lektury!
Anemia w ciąży (inaczej niedokrwistość w ciąży) z reguły jest wynikiem wyczerpania się zapasów ustrojowych żelaza w organizmie matki oraz niewystarczającego jego spożycia w stosunku do zapotrzebowania.
Niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną anemii w ciąży, jednak warto wspomnieć, że niedokrwistość może być też wynikiem niedoboru kwasu foliowego lub innych witamin z grupy B.
Żelazo pełni w organizmie wiele istotnych funkcji: jest niezbędne do produkcji hemoglobiny obecnej w krwinkach czerwonych (erytrocytach), które transportują tlen do komórek, a później dwutlenek węgla z powrotem do płuc. Dodatkowo żelazo bierze udział w reakcjach odpornościowych, wspomagając rozwój systemu immunologicznego płodu.
W czasie ciąży zwiększa się zapotrzebowanie na żelazo i jest to związane z potrzebami łożyska i płodu, wzrastającą masą czerwonych krwinek, a także rezerwą przed utratą krwi w czasie porodu.
Do czynników zwiększających ryzyko anemii w ciąży należą: ciąża mnoga, niedobór witamin i składników mineralnych w diecie, stosowanie używek, zażywanie leków stosowanych przy padaczce, a także wrodzone choroby krwi matki i silne wymioty w ciąży.
Następstwa niedoboru żelaza, a co za tym idzie zmniejszającego się stężenia hemoglobiny i liczby erytrocytów, prowadzą do ograniczenia skutecznego transportu tlenu. Może to skutkować wystąpieniem wielu z pozoru błahych objawów (takich jak bóle brzucha czy ciągłe osłabienie) oraz poważnych zaburzeń, między innymi wad rozwojowych u dziecka, zaburzeń pracy tarczycy czy przedwczesnego porodu.
Ciężka anemia w pierwszym trymestrze ciąży grozi zaburzeniami implantacji zarodka, a nawet poronieniem. Anemia w drugim trymestrze może spowodować zahamowanie wzrostu wewnątrzmacicznego płodu lub powstawanie wad wrodzonych. Z kolei anemia w trzecim trymestrze może doprowadzić do porodu przedwczesnego.
Zatem jak zadbać o odpowiedni poziom hemoglobiny i co sprawdzi się w diecie podczas anemii w ciąży? O tym poniżej – ale najpierw anemia w ciąży w kontekście możliwych objawów.
Im wcześniej anemia w ciąży zostanie rozpoznana, tym bezpieczniejsza jest matka i dziecko. Dlatego przyszli rodzice powinni zwracać uwagę na jej możliwe objawy, nie bagatelizować ich i wykonywać badania profilaktyczne.
Niedobory żelaza w ciąży diagnozuje się na podstawie morfologii krwi obwodowej. Charakterystycznym objawem jest bladość skóry, a w zaawansowanym stadium objawy anemii w ciąży przybierają na sile.
Większość z objawów jest nieswoista i, występując pojedynczo, nie musi świadczyć od razu o anemii. Jeśli jednak przyszła mama ma jednocześnie kilka z nich, jest to sygnał ostrzegawczy i należy skontrolować, czy nie doszło do obniżenia stężenia hemoglobiny.
Objawy warto skonsultować z lekarzem prowadzącym ciążę, który oceni sytuację i w razie potrzeby zleci badania krwi w celu wykluczenia anemii.
Gdy spada poziom hemoglobiny, może też zmieniać się rozmiar krwinek czerwonych (w zależności od przyczyny anemii). Przykładowo w niedokrwistości z niedoboru żelaza krwinki czerwone są mniejsze, a jeśli występuje niedokrwistość z niedoboru witaminy B12, ich rozmiar zwiększa się.
Zatem głównymi wykładnikami niedokrwistości są: MCV (objętość krwinek czerwonych), MCHC (średnie stężenie hemoglobiny), ferrytyna i transferyna (dające informację o ilości żelaza w organizmie kobiety ciężarnej).
Przy niekorzystnych wynikach lekarz na pewno zaleci zmianę diety i najprawdopodobniej suplementację. Pamiętajcie, że przez cały okres ciąży spożywanie wszystkich suplementów należy konsultować z lekarzem.
Urozmaicona dieta, bogata w produkty roślinne (zielone warzywa, produkty pełnoziarniste) i zwierzęce, dostarcza organizmowi odpowiednich ilości żelaza.
Jednak w tym wyjątkowym okresie w życiu, jakim jest ciąża oraz karmienie piersią, należy szczególnie zadbać o jego prawidłowy poziom we krwi. Nawet przy zastosowanej suplementacji warto dbać o dietę zawierającą produkty bogate w żelazo.
Dzienne zapotrzebowanie na żelazo u kobiet ciężarnych wzrasta o połowę. Dietetyczne normy żelaza w ciąży to 27 mg/dobę. Przy rozpoznanej niedokrwistości dawki te mogą wzrosnąć aż do 60–120 mg/dobę. Związane jest to z pokryciem potrzeb tkanek płodu, łożyska oraz zwiększającej się masy hemoglobiny zwłaszcza w II i III trymestrze ciąży.
W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia anemii i przy niedoborze żelaza istotne jest, by w diecie kobiet w ciąży pojawiły się produkty bogate w żelazo, takie jak:
W przypadku anemii i wtedy, gdy występuje niedobór żelaza, warto pamiętać również o kilku zasadach.
W produktach spożywczych występują dwa rodzaje żelaza: hemowe (w produktach pochodzenia zwierzęcego) i niehemowe (głównie w produktach roślinnych). Przyswajalność żelaza z produktów pochodzenia zwierzęcego jest wyższa (15–35%) niż z produktów roślinnych. Dlatego kobiety w ciąży powinny zadbać, aby w ich diecie nie zabrakło czerwonego mięsa (wołowiny), drobiu, chudych wędlin, jaj, ryb.
W przypadku kobiet stosujących diety wegetariańskie lub wegańskie możliwe jest zostanie na takiej diecie, jednak najlepiej wtedy zasięgnąć konsultacji dietetycznej w celu zbilansowania diety pod kątem odpowiedniej zawartości żelaza.
Czynnikiem zwiększającym wchłanianie żelaza jest witamina C. Dlatego też dieta w ciąży, szczególnie podczas anemii, powinna uwzględniać podaż tejże witaminy. Co może jej dostarczyć? Przede wszystkim warzywa i owoce takie jak: natka pietruszki, papryka, brukselka, kalarepa, brokuły, kapusta, kalafior, szpinak, młode ziemniaki, fasolka szparagowa, dzika róża, czarna porzeczka, truskawki, cytrusy, agrest i czerwone porzeczki. Warto zwrócić uwagę na łączenie w jednym posiłku produktów bogatych w żelazo z tymi bogatymi w witaminę C.
Wypijanie dużych ilości tak popularnej u nas herbaty (zwłaszcza czarnej) może obniżać wchłanianie żelaza i prowadzić do pogłębiania anemii ze względu na zawartość teiny. Podstawę płynów w ciągu dnia powinna stanowić woda, dodatkowo kobiety ciężarne mogą włączyć do menu świeżo wyciskane soki. Aby zapobiec anemii, do diety wprowadzić można również sok z buraka czy herbatkę z pokrzywy, które mają działanie krwiotwórcze.
Stosując powyższe zasady, dotyczące diety w ciąży, anemia i jej objawy mogą złagodnieć lub całkowicie ustąpić. Nie powinno być to jednak działanie doraźne – jadłospis bogaty w żelazo powinien towarzyszyć mamie aż do rozwiązania, a może i dłużej, również w połogu i podczas laktacji.
Dobór dawki oraz czas suplementacji powinien być kontrolowany poprzez ocenę parametrów morfotycznych we krwi. Samodzielne próby leczenia anemii w ciąży za pomocą zbyt dużych dawek suplementów mogą być szkodliwe dla matki i dziecka, dlatego w trosce o zdrowie przed włączeniem jakiejkolwiek suplementacji należy zwrócić się o poradę do lekarza.
Oprócz niedoboru żelaza istnieją również inne możliwe przyczyny anemii w ciąży. Dwie najczęstsze to niedobór kwasu foliowego i niedobór witaminy B12 (mogą one również ze sobą współistnieć). Powodują one tak zwaną niedokrwistość megaloblastyczną, czyli nadmierny wzrost czerwonych krwinek, co również upośledza ich funkcjonowanie.
Dodatkowo niedobór kwasu foliowego w ciąży może mieć wpływ na pewne wady rozwojowe płodu w obszarze ośrodkowego układu nerwowego i kręgosłupa. Ważne, by już kobiety planujące ciążę dbały o suplementację kwasu foliowego. Kwas foliowy w syntetycznej formie (z preparatów) ma wyższą przyswajalność.
Chociaż niedobory witaminy B12 i kwasu foliowego najczęściej dotykają osób w wieku podeszłym, to jeśli lekarz będzie podejrzewał anemię w ciąży, zrobi także odpowiednie badania na zawartość tych związków i zaleci odpowiednią suplementację lub dietę.
Witaminę B12 znajdziecie w mięsie czerwonym, drobiu, rybach, skorupiakach, nabiale i jajach, a kwas foliowy w produktach roślinnych: ciecierzycy, szpinaku, fasoli, pietruszce, sałacie, brukselce, jarmużu, brokułach, sezamie i słoneczniku.
Podsumowując, anemia w ciąży może być bardzo niebezpieczna. Dlatego już w okresie planowania ciąży, przez cały czas jej trwania i w okresie laktacji (ponieważ może wystąpić również anemia po porodzie) warto zadbać o odpowiednią dietę – zbilansowaną i dostarczającą wszystkich mikro i makroelementów. Radą posłuży lekarz prowadzący i dietetyk.
Ciąża to jednak nie tylko ryzyko anemii, ale obowiązek zapewnienia dziecku wielu składników odżywczych i kilokalorii. Dlatego przyszłe mamy powinny zawczasu zainteresować się swoim żywieniem. Jeśli chcecie pogłębić swoją wiedzę na ten temat, polecamy inne artykuły na naszym blogu.